ከሃይለማሪያም በስተጀርባ ያለው ” ስሁል ሚካኤል ” ማን ነው? [ ቬሮኒካ መላኩ]

ብዙ ጊዜ የአለፉ አገር መሪዎችን ታሪክ ማንበብ እወዳለሁኝ ። ይሄን የማደርገው የመሪዎች ባህሪ ፣ አመራር ጥበብ ፣ ጥንካሬ ፣ ድክመት የአገርንም የህዝብንም እጣ ፋንታ ሲወስን አንብቤለሁኝና ወይም አምናለሁና የመሬዎችን ታሪክ ማንበቡ ፋይዳው ብዙ ነው የሚል የግል እምነት ስላለኝ ነው።
አፄ በካፋ የተባሉት ንጉስ ጎባጣ ነበሩ አሉ ። ታዲያ በዙሪያቸው የነበሩት መኳንንቶች ፣ መሳፍንቶች ቀጥ ብለው ከሄዱ ቁመታቸው ንጉሱን ስለሚበልጥና ይሄም ንጉሱን ሊያስከፋቸው ይችላል ብለው ስለሚያስቡ ንጉሱን ለመምሰል ጎበጥ ብለው ይሄዱ ነበር አሉ ።ይሄን የተመለከተው ህዝብ ” እንደ ንጉሱ አጎንብሱ! ” ማለት ጀመረ ይባላል ። “የጎባጣ አሽከር አጎንብሶ ይሄዳል ። ለምን? ቢሉት ጌታዬን ለመምሰል ነዋ ” የምትባለውም አባባል ከዚሁ የተያያዘች ሳይሆን አይቀርም ።
እኔ ሳስበው እነዚያን መኳንንቶች “የሚጎብጡት ” ንጉሱ አስገድደዋቸው ሳይሆን ይልቁንስ ለሀይለኛው የማደግደግ ሰውኛ ባህሪያው ስለሆነ ይሆናል።
ጆሴፍ ስታሊንም የግራ እጁ ከቀኝ እጁ አጭር ስለነበረች ባለስልጣናቱ አይናቸውን ወደዛች አጭር እጅ ከወረወሩ ጣጣው ከባድ እንደ ነበር ይነገራል ።
እኛም በጊዜያችን በህይወት ያለ ሳይሆን ከሞተ 3 አመታት ያለፈው መሪ አነጋገር ፣እጅ እንቅስቃሴ ፣ መነፅር አደራረግ ፣ ምንም ሳያስቀር ኮርጆ የሚተገብር መሪ እየተመለከትን ነው ። ልዩነቱ የድሮዎቹ መኳንንቶች የሚያደገድጉት ለህያዋን ሲሆን ይሄኛው ለሙት መሆኑ ነው ።
…
ዛሬ ስታሊንንም በካፋንም ማንሳቴ ” የእኛው ጉድ ” ስለሆነው “ጠቅላይ ሚንስትር” ልፅፍ ፈልጌ ነው ። ” ጠቅላይ ሚኒስትር ” የሚለውን ማእረግ በትምህርተ ጥቅስ ማስገባቴ እስካሁን ጠቅልሎ ስለማያውቅ ወደፊትም ይጠቀልላል ብዬ ስለማልገምት ነው።
…
የዚህ ፅሁፍ አላማ የታዘዘውን የሚያወራው እና ስራ የተባለውን የሚሰራውን ሃይለማሪያምን መገምገም ሳይሆን ከመጋረጃው ጀርባ ያለውን “ስሁል ሚካኤልን ” መፈለግና ማፈላለግ ይሆናል ።
በመጀመሪያ “ስሁል ሚካኤል ማን ነው? ” የሚል አንባቢ አይጠፋምና በዚህ ላይ ትንሽ ጊዜ ላጥፋና ወደ ዋናው ጉዳይ እገባለሁኝ ። ራስ ስሁል ሚካኤል በ1750 ዎቹ ከትግራይ ወደ ጎንደር በአፄ ኢዮአስ ዘመነ መንግስት ጊዜ በአንገቱ ድንጋይ አስሮ እና አደግድጎ ለደጅ ጥናት ወደ ጎንደር ቤተ መንግስት ገባ ።
ስሁል ሚካኤል ወደ ጎንደር የሄደው ትግራይ ውስጥ በደል ስለበዛበት የደረሰበትን በደል ለማመልከት ነበር ። ነገር ግን ስሁል በደሉን አመልክቶ ወደ ግዛቱ ወደ ትግራይ ከመመለስ ይልቅ እዛው ጎንደር ቤተመንግስት በመቅረት እንደ አማካሪም በመሆን እያገለገለ ቆየ ። እየዋለ እያደረ ተንኮል እየሸረበ እና እየገመደ ቤተ መንግስቱን ማተራመስ ጀመረ ። በመጀመሪያ የራስ ሚካኤል ስሁል የመጀመሪያ ሰለባ የሆነው ንጉስ ኢዮአስ ነበር ። ንጉስ ኢዮአስን በሻሽ አንቆ ከገደለ በኋላ ከአምባ ግሸን የ 70 አመቱን አዛውንትና አንድ እጁ የተቆረጠውን ዮሃንስ በማምጣት አፄ ዮሃንስ ብሎ አነገሰ ።
…
አምባ ግሸን ወይም ወህኒ አምባ የሚባለው ቦታ በዛ ዘመን የነጋሲ ዘር ያላቸውና በስልጣን ላይ ያለው ንጉስ ሲሞት የሚተኩት ልኡላን የሚከማቹበት ቦታ ነበር ። የአምባ ግሸን ጉዳይ (ወህኒ አምባ) ራሱን የቻለ አስደናቂ ታሪክ ስላለው ወደፊት እመለስበታለሁኝ ። ራስ ሚካኤል ስሁል ኢዮአስን በሻሽ አንቆ ከገደለ በኋላ ራሱ በኢዮአስ ዙፋን ያልተቀመጠው የነጋሲነት ዘር ስላልነበረው እና ቢነግስ ህጋዊነት እና ቅቡልነት ከህዝቡ እንደሚነፈገው በመረዳቱ ነበር ።
በዚህም አማካኝነት ያለው አማራጭ እጅግ ደካማውን ፣ እጀ ቆራጣውን እና የ70 አመቱን ዮሃንስን ዙፋኑ ላይ አስቀምጦ ከመጋረጃ ጀርባ ሆኖ በአሻንጉሊቱ ንጉስ አማካኝነት አገር ማስተዳደር ጀመረ ።
…
አሻንጉሊት ከሆንክ Use and throw (ተጠቅሞ መወርወር) ነውና አሁን የመጣል ባለተራ የ70 አመቱ አዛውንት አፄ ዮሃንስ ሆነ ። ትኬቱን ስሁል ቆረጠ ። ስሁል ሚካኤል ይሄን ንጉስ ለ 1 አመት ከተጠቀመበት በኋላ እንደፈለገው አልታዘዝለት ሲል በ1761 ከምግብ ጋር መርዝ አብልቶ ገደለው ። የ70 አመቱን አዛውንት በመርዝ ከገደለ በኋላ ከአምባ ግሼን የሟቹን ዮሃንስን ልጅ ተክለሃይማኖትን አስመጥቶ አነገሰ ። በዙፋኑ ላይ አፄ ተክለሃይማኖት ለስሙ አንግሶ ከመገረጃ ጀርባ ሲገዛ ለትንሽ አመታት ከቆየ በኋላ ህዝቡ ስለአመፀበት ሸሽቶ ወደ ትግራይ ሄዶ እዛው አገሩ ሞተ ።
…
አሁን በመጠኑም ቢሆን የራስ ስሁል ሚካኤልን ታሪክ ያስረዳሁ መሰለኝ ። ስለዚህ በኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ ” ራስ ስሁል ሚካኤል ” የሚለው ስም የሚወክለው አሻንጉሊት ንጉስ አስቀምጦ ከመጋረጃ ጀርባ ያለ ፣ ዋና ስልጣን ያለው ፣አድራጊ ፈጣሪ ሰው ማለት ነው ። ፈረንጆቹ ” King Maker ” የሚሉት መሆኑ ነው ።
…
የታሪክ ምሁራን እና ፖለቲከኞች ” ታሪክ ራሱን ይደግማል ። አይደግምም ። ” እያሉ ጎራ ለይተው ይከራከራሉ ።
የዩናይትድ ስቴትስ የውጭ ጉዳይ ሚንስትር የነበረው ሄንሪ ኪሲንገር “ ታሪክ ራሱን ይደጋግማል ። ማንኛውም በምድር ላይ የተነሣ መንግስት በተመሳሳይ መልኩ በመጨረሻ ከመፈራረስ አልዳነም” ብሏል ። በመቀጠልም “ታሪክ ከሽፈው የቀሩ ጥረቶች፣ ሳይፈጸሙ የቀሩ ምኞቶች ጥርቅም ነው። . . . ስለዚህ የታሪክ ተመራማሪ የሆነ ሰው አሳዛኝ ሁኔታ መምጣቱ የማይቀር መሆኑን ተቀብሎ ለመኖር ይገደዳል” ብሏል ።
…
ኮሚኒስት ፈላስፎች በተቃራኒው “ታሪክ ራሱን አይደግምም ባይሆን በአዲስ መልክ ይከሰታል ” ይላሉ። ዲዲሮ እንደሚለው ፈላስፋ ይሄን በምሳሌ ሲገልፅ << በአንድ ጅረት ውስጥ ሁለት ጊዜ አትታጠብም ። የታጠብክበት ውሃ አልፎ ወርዷል ። እንደገና የምትታጠበው በአዲስ ውሃ ነው ። >> ይላል ።
…
እኔ በበኩሌ ከ250 አመታት በፊት ስሁል ሚካኤል ያነገሰው እጄ ቆራጣው እና የ 70 አመቱ አሻንጉሊት አዛውንት ከ 250 አመታት በኋላ መለስ ዜናዊ ከጎለተው የ 58 አመቱ ” ጠቅላይ ሚንስቴር ሃይለማሪያም ደሳለኝ ጋር ስለሚመሳሰልብኝ ታሪክ ራሱን ይደግማል የሚሉትን ምሁራን እቀበላለሁኝ ። ዋናውን ጉዳይ ትቼ የታሪክ ትንታኔ አበዛሁ መሰለኝ ባይጠቅማችሁም አይጎዳችሁም በማለት ነው።
…
አንባቢ እንድረዳልኝ የምፈልገው ይሄ ፅሁፍ ስለአገራችን ኢትዮጵያ የፖከቲካ ሁኔታ ቢዳስስም ፅሁፌ የሚያተኩረው ህውሃት እና ሃይለ ማሪያም ደሳለኝ ላይ ብቻ ነው ። በእኔ እምነት ሌሎቹ ድርጅቶች በራሳቸው ሂይወት የሌላቸው ግኡዝ የሆኑ እንግዴ ልጆች ናቸው የሚል እምነት ስለአለኝ ነው ።
…
ህውሃት በኢትዮጵያ አቆጣጠር በለስ ቀንቶት አራት ኪሎ ቤተመንግስት ከገባ ጀምሮ አገሪቱን የገዛበትን የአገዛዝ ዘዴ በሶስት ዋና ዋና ወቅቶች መክፈል እንችላለን ።
…
1) ከ 1983 _ 1993 ~ እነዚህ የመጀመሪያዎቹ የህውሃት የስልጣን ዘመን በድርጅቱ ውስጥ ጎልቶ የወጣ እና ፈላጭ ቆራጭ የሆነ ስልጣን ያለው ሰው አንድም አልነበረም ። በነዚህ 10 አመታት መለስ ዜናዊ በሽግግሩ ጊዜ የፕሬዚደንትነት እና ከሽግግሩ በኋላ የጠቅላይ ሚኒስትርነት ስልጣን ቢኖረውም የፈላጭ ቆራጭነት ስልጣን አልነበረውም ። በዚህ 10 አመታት ህውሃት ይከተል የነበረው የአመራር ዘዴ ከበርሃ ይዞት የመጣውን Collective Leadership ( በህብረት መምራት) ባህል ነበር ። በዚህም መሰረት እነዚያ 10 አመታት ህውሃት እንደ ድርጅት በጋራ በመወሰን ሲገዛ ኖሯል ።
…
2) ከ1993 _ እስከ መለስ ዜናዊ ሞት ድረስ ~ የኢትዮ ኤርትራን ጦርነት ተከትሎ በተከሰተው የህውሃት ክፍፍል የመለስ ዜናዊ ቡድን ማሸነፉን ተከትሎ አገሪቱ ህውሃት ከሚባል የሽፍታ ቡድን መመራት ወደ አንድ አምባገነን መሪ የተሸጋገረችበት ወቅት ነበር ። በእነዚህ አመታት ህውሃት ማለት መለስ ዜናዊ ማለት ነበር ። በ 1993 አም መለስ ዜናዊ ክፍፍሉን አሸንፎ ከወጣ በኋላ በአገሪቱ ውስጥ ብቸኛ ፈላጭ ቆራጭ ሆኖ ብቅ አለ። በእነዚህ አመታት ህውሃት ብቻ ሳይሆኑ ብአዴን ፣ ኦህዴድ ፣ ዴኢህዴን እና ሌሎች አጋር ድርጅቶች ይተነፍሱ የነበሩ በመለስ ዜናዊ ሳምባ ነበር ።
…
3) ከመለስ ዜናዊ ሞት በኋላ _ ዘመነ አሻንጉሊት ።
እነዚህ አጭር አመታት የአገሪቱ ፖለቲካ መዋህር በማን ላይ እንደሚሽከረከር ያልታወቀበት ፣ አገሪቱ ከጫፍ እስከ ጫፍ በፖለቲካ ተቃውሞ እየተናጠችበት ያለበት ወቅት ነው ። የፖለቲካ ንጠቱ ( Political turmoil) ምን እንደሚወልድ አወዛጋቢ የሆነበት አመታት ናቸው ። አሁን የምንገኝበት ወቅት ለፖለቲካ ተንታኞች ፈታኝ የሆነበት ወቅት ይመስለኛል ።
…
ለመሆኑ ከሃይለማሪያም ጀርባ ሆኖ አሻንጉሊቱን የሚያዘው ማነው ??
አባይ ፀሃዬ ነው? ስብሃት ነጋ ነው? ሳሚራ የኑስ ነው ? ጌታቸው አሰፋ ነው? ደብረ ፂዮን ነው? ማነው? ማነው ማነው? ሃይለማሪያም ደሳለኝ የተባለ ግራማፎን ካሴት አጉርሶ የሚያስወራው ማነው?
…
መቼም ጠቅላይ ሚኒስትር ሃይለማሪያም ደሳለኝ ፈጣሪ ለጉድ የፈጠረው ነው ። በኢትዮጵያ የታሪክ መፃህፍት የዚህን ሰው የአሻንጉሊትነት ታሪክ የተጋራ አምሳያ አላነበብኩም ። ቅድም ከላይ የጠቀስኩት ስሁል ሚካኤል ያስቀመጠው እጄ ቆራጣው የ 70 አመቱ አዛውንት አፄ ዮሃንስ እንኳን አንድ አመት ብቻ አሻንጉሊት ሆኖ በስሁል ሚካኤል መዘወሩ ስለአስመረረው “እምቢኝ ” ብሎ ሞቱን መርጧል ።
…
ሃይለማሪያም ደሳለኝን ካለፉ የኢትዮጵያ መሪዎች ጋር ማነፃፀር ከባድ እንደሆነ ይገባኛል ። እሱም ራሱ “መሪ ነኝ ” ብሎ ደፍሮ ለህሊናው የሚናገር አይመስለኝም ያውቀዋላ ። ከሌሎቹ መሪ ከነበሩት ማወዳደር ቢከብደንም እስኪ ከልጅ ኢያሱ ጋር እናነፃፅረው ።
ልጅ ኢያሱ ስልጣን ሲይዝ 13 አመት ታዳጊ ልጅ ነበር። ሃይለማሪያም ስልጣን “በየሰዘበት ” ወቅት የ 55 አመት ሰው ነበር ።
ልጅ ኢያሱ በ 13 አመት እድሜው “ሞግዚት አልፈልግም ” ብሎ አገር ማስተዳደር ጀመረ ። ብዙ ለውጥ አመጣ ። ኋላ ቀር የነበረውን እና ለዘመናት ረግቶ የነበረውን “ሌባሻይ ” እና “ቁራኛ ” የተባለውን የፍትህ ስርአት አስወግዶ በዘመናዊ ፍትህ ስርአት ተካው። በአገሪቱ ለመጀመሪያ ጊዜ ዘመናዊ የፖሊስ ሰራዊት አቋቋመ ፣ ዘመናዊ ኦዲት ሲስተም ተከለ ፣ በሃይማኖትም በኩል ትልቅ ለውጥ አመጣ ። ከሁሉም የበለጠ በሰማይ በምድሩ የተከበሩ የነበሩትን እነ ራስ አባተ ቦያለውን በማሰር ስልጣን እንዳለው ለህዝቡ አረጋገጠ ። ልብ በሉ ይሄ የ 13 አመት ልጅ ነበር ።
አሁን ስለሃይለማሪያም ምን ላውራ ? ባስብ ባስብ ምንም አላገኘሁም ። ደከመኝ ።
…
ሰሞኑን እንደምንሰማው ህውሃት ቢያንስ ለሁለት ቢበዛ ለሶስት ተከፍሏል ይባላል ። ይህ በሆነበት ሁኔታ የሃይለማሪያም ደሳለኝን “ስሁል ሚካኤል ” ማወቅ ብዙ ጥቅም አለው። ከአመት በፊት በኢህአዴግ ውስጥ በተደረገ ግምገማ ሃይለማሪያም ብልጭ ብሎበት ስብሃት ነጋን ” ስጋ እንዳየ ጩልሌ ዙሪያየን ሲዞረኝ ይውላል ” ብሎ ተናግሮ ነበር ። ሃይለማሪያምን የሚያዘፍነው ድጄ ስብሃት ነጋ ይሆን እንዴ? ።
…
በህውሃት ሰዎች ዘንድ ለአመታት ብሃት ነጋ “King Maker ” እንደሆነ ይወራል ። ሰውየው ኦፊሻል የሆነ የፖለቲካ ስልጣን ባይኖረውም እንደፈለገ ሲዘላብድ ይውላል ።
ነጋሶ ጊዳዳም በፃፈው መፅሀፍ ” ፕሬዚደንት በነበርኩበት ወቅት አቦይ ስብሃት እሁድ እሁድ ቤተመንግስት እየመጣ ዋና እንዋኝ ይለኝና በምንዋኝበት ወቅት ትእዛዝ የሚመስል ነገር ጣል አድርጎብኝ ይሄዳል ” ብሎ ነበር ። አባይ ፀሃዬም ቀላል አይደለም ።እንደ ልደቱ ተንሸራታችነቱ እንደተጠበቀ ሆኖ ። ሳሞራም ቢሆን ከጀርባው ያለው ሃይል ቀላል አይደለም ።
…
የሃይለማሪያም ” ስሁል ሚካኤል ” ማነው? ይሄ ሰውዬ ራሱ ደክሞ እኔንም አደከመኝ ።እኔም ይሄው ” አፋልጉኝ? “እላለሁኝ። ሃበሻ ሲተረት “ሙት ወቃሽ አትሁኑ ” ይላል ። እኔም ዛሬ ሃይለማሪያም የተባለ ሙት ወቃሽ ሆንኩኝ መሰለኝ። ይቅር ይበለኝ! !